-3 °С
Болотло
Бөтә яңылыҡтар

Ғилми һығымта

Рәсих ХАННАНОВ Хикәйә Кеше нисек фән кандидаты була, белә­һегеҙме? Бел­мәһәгеҙ, аңлатып бирәм: тикшеренеп, йәғни ниндәй ҙә булһа ғилми асыш яһап. Мин иһә психологик тикшеренеүҙәр алып барам.

Ғилми һығымта
Ғилми һығымта

Әле күптән түгел генә бер малай күҙ алдымда ерҙән таш эйелеп алды ла беҙҙең тәҙрәне сел­пәрәмә кил­тер­ҙе. Дөрөҫ, мин уны туҡтата алыр инем, ләкин туҡ­тат­маным. Сөнки мәсьәләгә фәнни ҡараш­тың бөтә сере ана шунда. Тик­шерергә, асыҡларға кәрәк: ни өсөн ул тап ана шул ерҙә ятҡан ташты эйелеп алды һәм беҙҙең өйҙөң тәҙрәһенә бәрҙе, ә башҡа кешене­кенә түгел?
Ятһам да, торһам да, баҡсала йәки урамда йөрөһәм дә – һәр ҡайҙа ла психологик тик­ше­ренеүҙәремде дауам иттерәм. Бына, әйтәйек, ал­дымдан сай­ҡала-сайҡала әзмәүерҙәй ир бара. Киң урам тарайып ҡалған уға. Кешеләр, бүренән ҡурҡҡан һарыҡтар тиерһең, уның янына килеп етеү менән ситкә өркө­лөшә. Сөнки улар өсөн ул ябай бер иҫерек. Ә миңә улай түгел. Минең өсөн ул – серле йомғаҡ, психологик ептәр төйнәлеше. Ниңә ул шулай сайҡала? Сай­ҡалған һайын уның башына нин­дәй уйҙар килә? Ара-тирә абынып китеүҙәре уның мейе­һен­дәге серле үҙенсәлектәр тура­һында һөйләмәйме? Уны араҡы шауҡымымы йәки икенсе бер психологик көс шулай хәрәкәт иттерәме? Мин, шулай уйлап, тегенән бер тотам да ҡалма­йынса киләм.
Ҡапыл ҡаршылағы ҡапҡанан бер көсөк йүгереп килеп сыҡты һәм тегенең аяҡ аҫтына килеп инде. Шуны ғына көткән кеүек, минең психологик объектым, кирелә биреберәк, уны тибеп осорма­һынмы! Меҫкен хайуан бөгәрләнеп-тәгәрәп таш тро­туарға барып төштө. Мин тиҙе­рәк мәсьәләнең тамырына ҡа­рарға тырышам. Был психологик момент нисек тыуҙы? Тибеү реф­лексы уның ҡайһы ерендә барлыҡҡа килде һәм ниндәй космик тиҙлек менән, баш мейе­һе­нән кәүҙә аша үтеп, ғәжәйеп бер сихри көс сифатында аяҡ­тарына күсте? Ниндәй психологик бәйләнеш бар быларҙың араһында?
Мин шулай уйларға өлгөрмә­нем, объектым ҡаршыға килеүсе ханымды туҡтатып, аҡса таптыра башланы. Ханым ҡалтыранған ҡулдары менән сумкаһынан аҡса сығара. Ә тегегә был аҙ. Ул уның артынан:
– Убырлы ҡарсыҡ, баш төҙә­терлек тә бирмәне! – тип әсе һүҙҙәр менән тиргәнеп ҡалды.
Иҫерек тиргәнә, ә мин, уның таныш булмаған ҡа­тынды туҡта­тып, аҡса талап итергә мәжбүр иткән тойғолар көсөн фәнни ни­геҙләргә тырышам. Был той­ғо­ларҙы ниндәй сигнал систе­маһы барлыҡҡа килтерҙе икән? Ғө­мүмән, аҙым һайын тиерлек уның өр-яңы нәмәләр уйлап табыуы нимә менән бәйләнгән: тәбиғи талантҡамы әллә донъяны бик тиҙ танып белеү һәләте­нәме?
Бер аҙҙан һуң ул магазинға керҙе. Унан сығып аҙыраҡ бар­ғас, миңә әйләнеп күҙ ҡыҫҡан­дай итте һәм, шәп-шәп атлап, ҡабарып торған кеҫәһен һый­паш­тыра-һыйпаштыра, йәнә урам буйлап китеп барҙы.
Уның дауылдағы карап төҫлө ихты­яр­һыҙ сайҡалыуы ла бө­төн­ләй кә­мегән төҫлө булды. Мин дә, аҙы­мымды тиҙләтеп, уға яҡын­­­лаша төштөм. Һәм шул саҡ... Оригиналь объектым йәһәт кенә борол­до ла, иҙеүемдән эләк­тереп алып, бала башы ҡәҙәр йоҙроғон күҙ төптәремдә, теш­тәрем өҫтөн­дә бейетергә тотондо. Башым сатнап, зиһенем томаланып китте...
Ә ҡойолған тештәремде йыйып, аяҡҡа баҫҡанда, теге ҡай­ҙалыр китеп юғалған ине инде. Ләкин миңә уныһы мөһим түгел. Мөһиме – психологик ситуация. Күрәһең, уның да үҙ төйөн­лә­неше, кульминация нөктәһе һәм сиселеше булалыр. Һәм быны һис кисекмәҫтән фәнни яҡтан иҫбатларға, йәғни ғилми һығымта яһарға кәрәк. Фәнни асыштар шулай нескә тикше­ренеүҙәр, ауыр кисерештәр аша килһә генә шатлыҡлы була бит улар. Кем-кем, быны мин яҡшы беләм инде. Сөнки диссертациям да шул хаҡта буласаҡ.

Автор:
Читайте нас: