Һәйкәл

Ысынлап та, күгәрсен! Бәй, ҡош ысын түгел, ҡатырғанан яһалған. Бала-саға тырышҡандыр. Харап оҡшатҡандар бит әле: килешле кәүҙәһен күк төҫкә,тәпәйҙәрен ҡы­ҙылға буяғандар. Бәй, әлегәсә нисек шәй­ләмәгән: күгәрсен тәпәйенә нимәлер яҙылған ҡағыҙ бәйләгәндәр ҙә баһа. Ҡатынҡай, уны тиҙ генә ҡулына алып, уҡырға тотондо: «Ал-ял белмәгән егәрле хәбәрсебеҙ, ҡәҙерлебеҙ Ҡәнизә Ғәйептәр ҡыҙына ҡайнар сәләм!» ти­гәндәр. «Ҡәҙерлебеҙ» тигәндәр, «егәрле» ти­гәндәр – тимәк, һәләк хөрмәтләйҙәр. Ифрат шатланған ҡатынҡай аңғармай ҙа ҡалды – уйын­сыҡ ҡошто сойорғотто ла ҡуйҙы. Уныһы нимәгәлер бәрелде лә ергә тәгәрәне. Баҡһаң, таш һынға һуғылған. Нисек күрмәгән: уға яп-яҡын ғына һәйкәл тора, имеш, һерәйеп. Быны ҡайһы арала ҡуйғандар? Ярай, уныһы мөһим түгел, мөһиме – һәйкәл кемгә тәғәйенләнгән?
Ҡатын таш һын янына яҡынлашты. Ҡәнизәнең йәнә иҫе китте: һәйкәл алтындан ҡойолған, шай… Быға ни саҡлы алтын сарыфлағандар. Әллә алтын төҫөндәге буяуға ғына манған­дармы? Ярай, уныһын аҙаҡ ашыҡмай-ҡаба­ланмай асыҡлар. Һәйкәл кем өсөн – йәһәтерәк белергә кәрәк. Ул алтаҡтаға баҡты ла шаҡ ҡатты: «Ҡәнизә Ғәйептәр теленә тилсә сыҡ­һын!» – тип сыймаҡлағандар. Аббау, быны ла уға арнағандар! Һәйкәлдәге бисәнең ҡыҫыҡ күҙҙәре лә, оҙон танауы ла, кейгән кейеме лә оҡшаш. Килештергәндәр генә.
А-а-атаҡ, телен ҡайһылай оҙонайтҡандар – түшенә тиклем һәлберәп төшкән. Бәй, бәндә­неке түгел – әллә йылан теле инде?! Йылан­дыҡы шул: аршын оҙонлоғондағы тел аҫҡа һалбыраған; үткер тештәре һерәйгән: «Хәҙер сағам, хәҙер үлтерәм!» – тип, яман яҫҡанып таҫрайған.
«Теленә тилсә сыҡһын!» тип ҡәһәрләгән кешене Ҡәнизә барыбер табасаҡ. Уныһы аяуһыҙ ауырлыҡтарға тарыясаҡ, язаһын буйтым ала­саҡ. Ҡәнизә әлегәсә бер кемдән дә үҙенә һүҙ тейҙертмәне. Ҡырын ҡарарға ла ҡурҡтылар – артабан да шулай буласаҡ.
…Һәйкәл төҙөүсене йәһәт кенә эҙләп табырға ла кәрәген биреп, күрмәгәнен күрһәтеп кинәнергә ниәтләнгән Ҡәнзифә шаҡылдаған тауышҡа уянды, бәй, иҙәндә ята ла ул. Әл-лә-лә, теленең үҙәккә үтеп әрнеүҙәре! Карауаттан ҡолағанда тел генәһен тешләгән бит. Ай-һай, сыҙамаҫлыҡ һыҙлай. Әл-лә-лә, әсетеүҙәргә нисек түҙергә?
Ҡатын тырышып-тырмашып торҙо ла трюмо алдына баҫты. Көҙгөлә үҙен күргәс, тетрәнде: теле ауыҙына һыймаҫлыҡ булып шешкән – тө­шөндә күргән йыландыҡы һымаҡ, аҫҡа һал­быраған.
Ул ҡабаланып карауатына ауҙы. Салҡан ятҡан ҡатындың бөтә ғүмере күҙ алдынан үтте.
Эйе, Ҡәнизә бик бәйелһеҙләнеп йәшәне. Һис кенә лә үкенмәне. Эйе, бөгөнгәсә үкен­мәгәйне… Артабан былай холоҡһоҙланырға, моғайын, ярамаҫтыр.
Ул мәңге сәйер булды – эсе тулы сер булды. Әллә күпме дуҫ-иштең, туған-тыумасаның, ир һәм ҡатындарҙың, хатта ата-әсә менән ба­лаларҙың араларын аяуһыҙ бутаны: булма­ғанды булды, тине; булғанды юҡҡа сығарҙы. Үҙенә кәрәккәнсә килештереп, төрләндереп – төймәне дөйәгә, дөйәне төймәгә әйлән­дереп, ғәйбәт йөрөттө – бәндәләрҙе көйөн­дөрөп, һәләк һөйөндө, рәхәтләнеп көлдө.
Әлән-борхан тотонмай ул эшкә. Тәүҙә «сәпкә эләккән» кешеләрҙең көнкүрештәрен, ғәҙәт-фиғелдәрен, бер-береһенә мөнәсәбәттәрен тәрән өйрәнә, хәл-ваҡиғаның булыуы ла шарт. Ысын ваҡиғаға нигеҙләнһә, ғәйбәттең ҡеүәте бермә-бер көсәйә. Шулай итеп, «ижад емеше» һәйбәт өлгөргәс кенә, уйлағанын ашыҡмай-ҡабаланмай ғына тормошҡа ашыра.
Күҙ алдына һәйбәт килтерер өсөн бер генә өлгө тәҡрирләп китергә кәрәктер.
Ғәмбәрәнең туйында Мәрмәрә менән бергә булғайны. Мәрмәрә – Ғәмбәрәнең бер туған апаһы.
Туйҙа кәләште лә бейе­тәләр бит инде. Йәш килен һәләк килештереп бейене – атҡаҙанған артисың ары торһон. Барыһы ла һоҡ­ланды. Бигерәк тә Мәр­мәрә кинәнде:
– Әллә кемдең һеңлеһе!
Ана шулай, ана шулай
Матур баҫа ла ҡуя.
Бейеүҙәре күлдә йөҙгән
Аҡҡошҡа оҡшап тора! –
тип, үҙенсә таҡмаҡ та сы­ғар­ҙы. Шатлыҡтан хатта күҙ­ҙәрендә йәш күренде.
Ғәжәйеп хәлде йөрәгенә йәшерҙе Ҡәнизә… «Хәҙер ҡыуанаһың, оҙаҡламай хурла­нырһың», тип хасланды.
Ғәмбәрәнең холоҡ-фиғе­ленә күптән төшөнгәйне: кенә ҡыуа торған ғәҙәте бар – үп­кәләүен һис онотмай – ҡонон унлата ҡайтара.
Ә Мәрмәрә бөтөнләй икенсе: күңеле нескә, хискә тиҙ бирелә.
Аҙна–ун көн уҙҙымы–юҡ­мы, Ғәмбәрәне аулаҡта ос­рат­ҡас, Ҡәнизә тәҫләп-тәҫ­ләп йөрәгенә бикләгән ниә­тен рәхәтләнеп бәйән­ләне:
– Мәрмәрә апайың туйың­да бейегәнеңде яратманы: «Байғошҡа кәкре аяҡтарын салыш-солош тарбандатып һәлпәндәргә кем ҡушҡан? Йәнәһе, берәү бейей. Һәпрә һең­лемдең һәләк ирмәк һел­кенеүенә ҡунаҡтарҙан ифрат оялдым – иҙән ярығы булһа, төшөр ҙә китер инем, билләһи!» – тине. Яман таҡмаҡ сығарҙы. Һине йәлләп кенә һөйләйем, үҙенә әйтмә, йәме, – тип сурытты. Был хәбәр Ғәм­бәрәгә нисек тәьҫир итеүен һиҙҙермәй генә күҙәтте: йәш ҡатын бер ағарҙы, бер буҙарҙы, ирендәре күгәрҙе, тынын үрә алды.
«Булды! Булдырҙым!» – тип шатланды Ҡәнизә.
Ысынлап та, ғәйрәтле ғәйбәт үҙенекен эш­ләне: туғандарҙың араһы ныҡ боҙолдо. Әле­гәсә сәләмләшмәйҙәр.
…Иләмһеҙ төш күрһәң дә, телеңде тешләһәң дә күңелеңә һеңгән шөҡәтһеҙ ғәҙәт һис бөтмәй ҙә, кәмемәй ҙә икән: Ҡәнизә аҙна–ун көндән теленең ауыртыуы саҡ ҡына баҫылғас та, үкенеүен онотоп, ауыл ҡыҙырырға сығып китте. Үҙенең, ижад емештәрен тәмләткән бән­дәләрҙең хәл-әхүәлен күреп-белеп, кәйефен күтәрергә ниәтләгәйне ул.