АУЫЛСА ҺАНТЫЙ БАРБАРА. Хикәйә. Икенсе бүлек.

-1- -2- -3- -4- -5- -6- -7- -8- -9- -10- -11- -12-

Рәмзиә оло юлда Әлиәне осратыуына ни ҡайғырырға, ни аптырарға белмәне. Ауыл, ғаилә тәрбиәһе көслө шул. Ярай, үҙенә аҙмы-күпме ярҙам күрһәтте. Кем белә донъя хәлен, улы Айзатты Наҡыя менән осраштырып ҡарарға кәрәк ине. Күп ваҡыт та үтмәне, ваҡиғалар үҙенән-үҙе шул йүнәлештә бара башланы.

Наҡыяларҙың урамына Айзат үҙе килеп сыҡты. Был нимә булғандыр, үҙе лә аңламай. Ошоға тиклем өйөндә ваҡ-төйәк эш менән генә булған Айзат, үҙе лә һиҙмәҫтән, юғары осҡа сығып китте. Юғары ос урамдары, хәҙер танырлыҡ та түгел, ялт итеп тора – асфальт, бағаналарҙа лампочкалар яна. Айзат ары һуғылды, бире һуғылды, тик таныш бер урынды ла тапманы. Әлиәнең өйө булырға тейеш урында икеме әллә өсмө ҡатлы йорт ултыра. Айзат шул ваҡыт үҙе терт итеп ҡалды. Ҡаршыһына, еңел генә атлап, Ғәрифулла ҡарт, Наҡыяның олатаһы, килеп сыҡты. Килеп сыҡты ла, ҡараңғыла Айзатҡа ҡарап тора башланы. Айзат эргәһенә килһә, таныр һымаҡ. Танымаһа, өндәшергә, кем икәнлегеңде әйтергә тура килә. Айзат Ғәрифулла ҡарттың мәктәптә һуғыш тураһында һөйләгәндәрен әле лә яҡшы хәтерләй. Тәүҙәрәк һуғыш йылдары хаҡында: “Беҙ бында Дутов менән Колчактың кәрәген бирҙек кенә! Арттарына ла әйләнеп ҡарамайынса ҡастылар! Ленин янына барған башҡорттарҙы мин һаҡлап алып барҙым. Бөйөк Ватан һуғышында бер миҙалымды бирмәй ҡалдырҙылар”, – тип һөйләй торғайны. Һуңынан: “Беҙ Чапай менән Хрунзены (Фрунзе – ред.) ҡыуалап, Башҡортостанды азат иттек”, – тип һөйләне. Шул ҡарт: “Улым, кил әле бында”, – тип саҡырып алды. Эргәһенә килгәс, Айзат, әҙәпле генә итеп:
– Һаумы, бабай! – тип өндәште.

– Һин кемдең улы? Ҡайҙан килдең? Нимә эҙләп йөрөйһөң? Һыйырығыҙ юғалдымы әллә? – тине ҡарт.

Айзатҡа үҙенең түбәнге остан килеүен, әсәһенең Рәмзиә, атаһының Рифмир икәнлеген әйтергә, ошонан үтеп барыуы хаҡында һөйләп бирергә тура килде. Тиҙ генә ҡотолоп буламы ни, Ғәрифулла ҡарттың һуғыш йылдарындағы бер батырлығы хаҡында байтаҡ тыңларға тура килде.

– Атайың Рифмир булғас, ул һуғыштан ҡайттымы ул? Рәмзиә ҡайҙа эшләй? Һыйыр һауамы? Магазиндамы? – тип һорашты ҡарт.

Шул ваҡыт эргәләге өс ҡатлы йорттоң бер тәҙрәһе асылып ябылғаны тойолдо. Кем белә, Наҡыя түгелме икән? Ҡарттың был хәтлем һөрәнләүенә әллә кемдәр йыйылыр әле.

Айзат күҙ ҡырыйы менән генә күреп ҡалды, Наҡыяға оҡшаған бер һын ихатанан килеп сыҡты ла, арыраҡ атлап, тынып ҡалды. Ә был ваҡытта бабай Берлинды нисек яулауҙары хаҡында һөйләй башлағайны. Ләкин Айзат уны тыңлап торманы, юғарыраҡ атлаған һындың артынан йүгерҙе. Килеп сығыуы булды, уны Наҡыя ҡосаҡлап та алды.

– Мин бит һине көн һайын көттөм, – тине Наҡыя, Айзатты ҡосаҡлап үбә-үбә.

Урамда кеше-мәҙәр күренмәй, егет тамам ҡыйыуланды, ҡыҙҙы күтәреп үк алды.

– Кеше күреп ҡалыр, төшөр, – тине Наҡыя.

Егет уны ҡосаҡлап, яланға атланылар. Мәктәптә уҡыған йылдарҙа ошонда йөрөй торғайнылар. Хәҙер бында, аҙым һайын, тип әйтерлек, шәхси йорттар ҡалҡып сыҡҡан. Бер урында газ үткәрһәләр, икенсеһендә юл төҙөйҙәр.

Наҡыя туҡтаны һәм Айзаттан:

– Кемде эҙләп йөрөйһөң ул? – тип һораны.

– Кемде булһын, һине эҙләйем, – тине егет.

– Иҫеңә төшкәнмен икән, ниһайәт, – тине ҡатын. – Ә мин һине яңыраҡ төштә күргәйнем...

– Төштә күрҙеңме? – тип һораны егет. – Ә мин һине төштә күрмәгән төнөм булдымы икән? Нимә булды, һин ҡайҙа юғалдың?

– Кем юғалғанын асыҡларға кәрәк әле. Һине бит өйләнде, тинеләр. Әсәйең магазинда сиратта торғанда, туйға әҙерләнәбеҙ. Улыбыҙ өйләнә. Машзавод директоры Шәриповтың ҡыҙын һораттыҡ, тип һөйләгән. Был хаҡта ишетеп ҡалған әсәйем, йәне көйөп, шунда уҡ миңә кейәү эҙләй башланы. Эҙләһәң, табыла бит, Ғирфан килеп сыҡты. Ғирфан Ғүмәрович. Һуңынан ғына асыҡланыҡ, комбинатта инженер булып эшләгән, өс тапҡыр өйләнгән, ике балаға алимент түләй. Минән ун йәшкә өлкән, – тип теҙеп һөйләй башланы Наҡыя.

Айзат аптыранды:

– Һуң уның ҡарт икәнлегенә иғтибар итмәнеңме ни?

– Беләһеңме, ул бик йәш күренә ине. Хатта беҙҙән ун ике йәшкә өлкән икәнлеген күҙ алдыма ла килтермәнем. Эх, тәүҙә паспортын тикшерергә булған. Әсәй менән атай ҡабалана, тиҙерәк, тиҙерәк. Уҡыу йылы башлана, мәктәпкә барырға кәрәк. Ә һинең хәлдәрең нисек, Айзат?

–Үҙең күреп тораһың, бер ҙә ҡыуанырлыҡ түгел, – тине Айзат.

– Әллә эсәһеңме? – тип Наҡыя егеттең сәстәренән һыйпаны.

– Ҡайһы ваҡыт эсергә лә тура килде. Ләкин улай уҡ артығын түгел. Һәр хәлдә, араҡыға ғына бирешмәм, тип уйлайым. Эх, һинең менән өр-яңынан тормош башлап, йәшәй башларға ине, – тине егет.

– Башла һуң, һиңә кем ҡамасаулай? – тине ҡатын талапсан ғына итеп.

– Һин риза булыр инеңме?

– Риза булмай, ҡайҙа барайым инде? Минең хәҙерге тормошомда бер мәғәнә лә юҡ. Был үткән йылдар миңә шуны төшөндөрҙө: минең, һинән башҡа, бер кемем дә юҡ һәм булмаған. Хатта кейәүгә сығыуым да – ваҡытлы ғына хата. Шулай булғас, ул хатаны төҙәтеү өсөн мин барыһын да эшләргә әҙермен. Мин үҙемде атайым менән әсәйем, улым алдында бурыслы тоям. Сөнки атай менән әсәй мине уҡытып, кеше итеү өсөн барыһын да эшләне, хәҙер мин үҙемдең бурысымды ҡайтарырға тейешмен. Улым ваҡыт-ваҡыт: “Ҡайҙа минең атайым?” – тип һорай. Һинең атайың ситтә, командировкала, бик яуаплы эш башҡара, тип кенә алдаштырам. Ул ышана, атаһын көтә. Шул тиклем арыным – яңғыҙлыҡтан, һине һағыныуҙан, билдәһеҙлектән һәм өмөтһөҙлөктән. Хәҙер шуға төшөндөм, минең иң ҙур хатам – һинән тороп ҡалып, икенсе уҡыу йортона барыу булған икән. Әгәр теге ваҡыт һиңә эйәреп, мин Өфөгә киткән булһам, беҙ ғүмерҙә лә айырылышмаҫ инек.

– Һин минең фекерҙәремде уҡыған һымаҡһың. Мин дә күптән түгел тап ошо хаҡта уйлағайным. Һин бит тик “бишле”гә генә уҡып бөттөң. Һин үҙең теләгән уҡыу йортона керә ала инең. Беҙ бергә булһаҡ, шунда уҡ өйләнешә инек. Әле эшеңдән ҡәнәғәтһеңме, Наҡыя? – тип һораны Айзат.

– Мин үҙемдең эшемдән ҡәнәғәт, – тине Наҡыя, – ғүмерлек һөнәр һайлағанмын. Шуныһына ҡыуанам, уҡытыусы булып эшләү, уҡыусылар менән аралашыу миңә кешелек сифаттарын һаҡлап ҡалырға ярҙам итте. Мин әле лә мәктәпкә, уҡытырға беренсе тапҡыр барған һымаҡ, ҡыуанып, дәртләнеп, илһамланып барам. Сөнки мин уҡытам, унда мине балаларым көтә.

– Хәҙер мәктәптә тәртип юҡ тиҙәр бит, – тине Айзат. – Һин бөтөнләй икенсе нәмәләр хаҡында һөйләйһең.

– Бындай баһа миңә ҡағылмай, – тине Наҡыя. – Уҡыусыларҙың да төрлөһө бар. Ләкин уларҙың күбеһе мәктәпкә белем алырға, тиҫтерҙәре менән аралашырға, кеше булырға килә. Йә, ярар, әсәйем аптыраналыр, мин ҡайтайым. Улым йоҡламайҙыр.

– Иртәгә мин һиңә килә аламмы? – тине Айзат, Наҡыяны ҡосаҡлап үбә-үбә.

– Ә ниңә уны һорап тораһың? Мин һине тәүлектең һәр сәғәтендә көтәсәкмен. Шуны бел, Айзат, минең һиңә мөхәббәтем шул тиклем көслө. Мин һине бер тапҡыр ҡулдан ысҡындырып, үҙем өсөн ҙур хатаға юл ҡуйҙым. Хәҙер мин ул хатаны төҙәтергә әҙер. Мин һине иртәгә көнө буйы көтәсәкмен.

Өйгә ҡайтҡандан һуң Айзат бик оҙаҡ йоҡлай алмай ятты. Әсәһе лә көтөп торған икән. Улының кәйефе күтәрелеп ҡайтыуына иғтибар итте. Рәмзиә лә бер аҙ тынысланғандай булды. Улы, ниһайәт, кәйефе күтәрелеп, йылмайып, һөйләшеп ултырҙы. Әллә иптәштәре менән осраштымы икән, йә берәй ҡыҙ менән таныштымы?

– Әле ҡайҙа булып ҡайттың? – тип ҡыҙыҡһынды әсәһе улынан.

– Үрге осҡа барып килдем, – тине улы, әсәһенең күҙҙәренә туп-тура ҡарап.

– Тимәк, Наҡыя эргәһенә барғанһың?

– Эйе, әсәй, беҙ осраштыҡ.

– Ә мин һине уны күптән онтҡанһыңдыр, тип уйлағайным. Ярай, үҙең ҡара, улым, – тине әсәһе. – Мин һинең һәр аҙымыңды күҙәтеп, дөрөҫ йүнәлеш биреп ултыра алмайым.

– Әсәй, һиңә нисек әйтергә икән... Һин минең тормошомдоң бер хәл иткес мәлендә ҙур ғына төҙәтмә индереп ебәрҙең инде. Шулай булғас, һиңә артабан минең яҙмышыма һағыраҡ ҡарарға кәңәш итер инем, әсәй.

Әсәһе шунда уҡ аптыуын белдерҙе:

– Ә быны нисек аңларға инде, улым?

– Иң тура мәғәнәһендә, әсәй. Бәлки һин онотҡанһыңдыр, ләкин минең хаҡта: “Ул өйләнде. Машзавод директоры үҙенең ҡыҙын бирҙе. Фатир, машина бүләк итте”, – тип һөйләп йөрөмәһәң дә булған инде.

– Ышан, улым. Улым, ышан. Мин һиңә быларҙы иң изге маҡсаттан сығып эшләнем.

– Рәхмәт, әсәй. Һинең маҡсатың ниндәй булғандыр, белмәйем, изгеме ул, изге түгелме, ләкин ул тормошҡа ашты. Миңә ҡағылған өлөшөндә, тип әйтергә теләйем.

– Улым, һин бик серле итеп һөйләшергә өйрәнгәнһең.

– Әсәй, быға мине һин өйрәтмәнеңме икән? Мин институт бөттөм. Оҙаҡламай, утыҙ йәш була. Ә мин һаман өйләнмәгәнмен. Һәм, уйлауымса, әсәй, һинең тырышлығың арҡаһында.

– Һин мине ғәйепләйһеңме?

– Хоҙай һаҡлаһын, әсәй. Мин һине ғәйепләүҙән алыҫ торам. Һине ғәйепләргә, әсәй, намыҫым ҡушмай.

– Шулай булғас, һиңә нимә етмәй, улым?

– Миңә, әсәй, беренсе мөхәббәтем етмәй.

– Ә һин беләһеңме, мин ни өсөн һеҙҙең өйләнеүегеҙгә ҡаршы булдым?

– Белмәйем, хатта ҡыҙыҡһынмайым.

– Ҡыҙыҡһынмаһаң да, тыңла, улым...

Дуҫтар! Ошондай заманса, ҡыҙыҡлы һәм үҙенсәлекле әҫәрҙәрҙе көн һайын уҡып барырға теләһәгеҙ, беҙҙең төркөмгә ҡушылығыҙ: "Һәнәк" журналы, журнал "Вилы"