Миләүшә ҠАҺАРМАНОВА ШОҢҠАР Хикәйә Беренсе бүлек

Миләүшә ҠАҺАРМАНОВА

ШОҢҠАР

Хикәйә

Беренсе бүлек

Мин иҫ белгәндән алып хәтерләгән эттәрҙең барыһы ла Шоңҡар булды. Өс Шоңҡар йәшәне минең дәүерҙә. Атайымдың һунар эттәре. Ниндәй тоҡом затын дауам иткәндәрҙер, уныһын берәү ҙә белмәне, әммә беҙ уларҙы ҙурлап тороп “лайка” тинек. Лайка уҡ булмағандыр инде, әммә шуларға оҡшап бик һылыуҙар ине: танауҙары осло, ҡолаҡтары суҡайып тора, ҡойроҡ дүңгәләк, боттары оҙон, күкрәк тар ҙа, яурын (алғы яғы) киң. Аҡыллы, теремек, шаян, көслө, сос, хәйләкәр, сая эттәр булды уларҙың һәр береһе. Һәр береһендә минең бала, үҫмер йәш саҡтың бер йылы хис-тойғоһо ҡалды. Ғашиҡлыҡ тойғоһо... эткә.

Шоңҡарҙар менән бер арауыҡта тағы ла бер-нисә эт йәшәп-йәшәп китә ине. Уларының исемдәре лә төрлө булды: Ыласын, Байкал, Бобик, Аҡтырнаҡ һәм башҡалар. Шоңҡарҙар менән бер оянан алынған һәм өйрәнеү талаптарын үтә алмаған, йә кемдәргәлер өйрәтеп биреүгә көтөлгән бурҙайҙар. Оҫталыҡ шарттары ла ҡаты булған уларға. Дүрт эт эйәртеп сығып киткән һыбайлы өс эйәрсән менән дә ҡайтты, икәү менән дә... Сослоҡтары етмәгәндәр бүренән таланды, һеләүһендән һығылды, айыуҙан һуғылды. Хужа бойороғон теүәл үтәмәгәндәре уның пуляһынан да тәгәрәп ятып ҡалды. Кемдәрелер кейектән әхәздәлеп ҡайтып йорт ҡарауылсыһына ғына әйләнде. Төрлөсә булды һунар эттәренең яҙмышы. Һәм шуларҙың иң көслө, иң таҫыллылары Шоңҡар исемен алып, хужа эргәһендә ҡалды. Һәм ғүмерҙәренең һуңғы һулышына тиклем уны күҙ ҡарашынан аңлаған тоғро юлдаш булдылар.

Тәүге Шоңҡар ҡара төҫтә ине. Күкрәгендә генә йөрәк форманындағы ағы бар. Беҙ, балалар, уны бәләкәй ағас санаға егеп йөрөнөк. Дыһырлатып һөйрәп алып китә, саптырып йөрөтә торғайны. Унан ҡалһа беребеҙҙе ҡарға күмәбеҙ ҙә, Шоңҡарҙан эҙләтәбеҙ. Ул тегене көрттән соҡоп сығарып ала. Йәки йәшенмәк уйнағанда эт менән эҙләйбеҙ, шундуҡ табып бирә. Әлбиттә, был Шоңҡарҙың өй шөғөлдәре генә булған. Ә уның урманда үткән тормошо миңә, ул саҡтағы бәләкәс кешегә, ҡараңғы, әммә яҡынса самалайым. Ыласын тигән бер иптәше айыуҙан сапсылып, арҡаһы буйҙан-буйға асылып ҡайтып ятҡанда, Шоңҡар уны көнө-төнө ялап һауыҡтырып алғайны. Ағайҙарымдың береһе 9 йәшлек кенә саҡта, ҡара көҙҙә, аҙашып ике тәүлек урман ҡыҙырғанда, ташлап китмәй ҡуша йөрөгән, төндәрен һырынышып йоҡлағандар. Тәки дөрөҫ юлға төшөрөп алып ҡайтҡан уны эт.

Ғаиләнең бер ағзаһы ине ул. Туғандарға хат яҙғанда мотлаҡ уның тураһында ла хәбәр була. Һүрәте лә, тәпәйенең эҙе лә төшөрөп ебәрелә.

... Ҡара Шоңҡар айыу һунарынан биле имгәнеп ҡайтып, бер-нисә көн беҙҙе илатып мөлдөрәп ятты ла, китеп юғалды. Әллә нисә көн эҙләп, тирә-яҡты һөҙә торғас, көрттө соҡоп инеп ятҡан еренән табып алдыҡ. Йәлләүселәр күҙенән китеп үлгән. Ғорур йәндәрсә... эттәрсә.

Икенсе Шоңҡар аҡ-ала ҙур эт булды. Мин уның менән йәйәүләп аҙ йөрөмәнем. Ялға ҡайтып, кире юлға сыҡҡанда Шоңҡарҙы юлдаш итеп эйәртәм дә, ул, күрше райондың ят ауыл маһъмайҙары менән һуғыша-һуғыша мине автобусҡа оҙатып тороп ҡала ла, егерме саҡрымдан ашыуҙы кире бер үҙе ҡайтып китә ине. Ҡайыш осона тағылһаң, тауҙарҙы гөмбөрләтеп һөйрәп менә, уң яғыңа, һул яғыңа сығып ялпылдап килә, ҡуша ултырып ашай, йылға ярына йәнәш ятып һыу эсә. Ял иткәндә яҡын килеп тороп битеңә, күҙҙәреңә текәлеп-текәлеп ҡарай, әйтерһең һинең хәлеңде самалай. Йылмайһаң, шундуҡ һонолоп мороноңдо ла ялап ебәрә. Муйын ҡайышы урынына тешле яҫы тимер урауса ҡуйылған ине. “Һеләүһен иң беренсе эт өҫтөнә һикерә лә, “һә” тигәнсе һығып һала” тип, атайым, ҡаланан шундай муйынса алдыра ине эттәренә. Был ала Шоңҡар үҙе лә быуар йыландан кәм булманы. “Төлкө-һыуһарҙың бер йөнөн дә йолҡмай быуып һала ла ҡуя, сәпсим тиреһен боҙмай” тип маҡтай уны хужаһы. Шул күрше ауылда, ул, минең күҙ алдында, өйөрө менән йәбешкән эттәрҙең берәүһен быуҙы. Уның аҫтында ҡалған эттең йән тәсмән тулап ғырылдауынан ҡурҡып башҡалары ситкә сәселгәндә, был күренештең аяныслығынан шаңҡып тик торам. Шул ваҡыт урам ҡапҡаһынан ир кеше сығып, таяҡ менән һөжүм итеп ҡарағайны ла, булманы, Шоңҡар ҡорбанын өнһөҙ иткәнсе ысҡындырманы.

– Бүре эйәртеп йөрөйһөң! Хәҙер ахутсаюз саҡыртам! – тип әрләп ҡалды мине был әҙәм. Ә мин уҡыуыма барып еткәс тә, эт өсөн борсолоп, өйгә хат яҙҙым: Шоңҡар ҡайттымы?!

Дауамы бар.

------------

Дуҫтар! Ошондай заманса, әҫәрҙәрҙе көн һайын уҡырға теләһәгеҙ, беҙҙең төркөмгә ҡушылығыҙ: "Һәнәк" журналы, журнал "Вилы"