Фәрзәнә АҠБУЛАТОВА ҺАУМЫ, ЙӘЙЕН! Хикәйә Өсөнсө өлөш

Fәзиз ҡарт сикәһен һыпырҙы.

– Арыраҡ икән, арыраҡ... Ней… Оҙаҡлама. Шөшләнгән балыҡ көтә.

– Күрҙем ни саҡлы балыҡ тотҡанығыҙҙы. Ул кемгә етә?

– Артығы кәрәкмәй. Артығы был донъялыҡта ҡалһын.

Марс аҡһауын да онотоп ары атланы. Fәзиз ҡарт ҡояшта янып һоро төҫкә ингән ҡытыршы ҡулын һыуға тыҡты. Кәкере бармаҡтарҙы көмөш һыу иркәләне, быуындар яҙылды. Еңеллек эскә үтеп инде. Бына ошо була икән рәхәт донъя. Күстәнәсте ауыҙ итеп туйған йәйен дуҫы рәхмәтен белгертеп, эргәнән генә үтеп китте. «Ҡайт үҙеңдең өңөңә. Именлектә бул».

Марс киткән яҡҡа күҙ ташланы ла, башын услап ултырҙы, көрһөндө. Башын сайҡаны. Йә инде, тотто ла «Миңзәлә», тине лә ҡуйҙы бит үҙе. Ысҡынды ауыҙҙан. Телен тешләрҙәй булды булыуын, тик һуң ине шул. Марс бушҡа ғына ҡорттан сағылғандай үрле-ҡырлы һикермәне…

Исеме ысҡынды ауыҙҙан. Әле лә йөрәкте дарҫлатҡан исем. Бына ошо йәштә лә. Оноттом, тип үҙеңде алдау менәнме ни? Вәт, ҡартлас! Ярай бер йән эйәһе лә белмәй был хәлен… Миңзәлә! Йәйен, һин теге ҡыҙыҡайҙы хәтерләйһеңме? Хәтерләйһең, әлбиттә. Килгән Миңзәлә Бөрмәсәһенә. Был яҡҡа килеп тә, һинең яныңа барып етмәй булмаҫ! Үлер алдынан булһа ла… Бәлки Миңзәлә ошо урында ҡабатланмаҫ йәшлеген, Fәзизен иҫенә төшөргәндер? Ҡарт ауыр көрһөнө. Ә бына быныһын инде ул бер ҡасан да белә алмаясаҡ.

Марсҡа кейәүгә сыҡҡаны бире Миңзәләне күргәне булманы. Әллә Миңзәлә йәшлек мөхәббәте – Fәзиз – алдында ғәйебен тойоп, унан ҡасып ғүмер итте, белмәҫһең. Хәйер, күрешеү артыҡ ине… Ҡай тирәлә булды, нимә ҡараны икән мәрхүмә?

Әүҙемсе комсомол Марс даланлы яҙмышлыларҙан. Кем әйтмешләй, аҡ эштә үтте ғүмере. Марс... Дүрт ул табып бирҙе уға бисәһе. Минзәлә...

Fәзиздең Сәғирәһе лә унан ҡалышманы. Биш ҡыҙ тапты. Эйе, биш ҡыҙ. Улар инде ҡанатлы ҡоштар, остолар – һәр береһенең үҙ ғаиләһе.

Тәрән уйға сумған Fәзиз ҡарт һирәгәйгән маңлай сәсен һыпырып-һыпырып алды. Миңзәләне бына ошо йылға эсендә ул тәү тапҡыр ҡосаҡлағайны. Шулай булды… Йылға эсендә! Үҙен тәү мәртәбә ҡосағына алған егетте лә Миңзәлә күңеленән бөтөнләй айыра алмағандыр.

Бөтәһе лә ап-асыҡ хәтерҙә. Бөгөнгөләй. Fәзиз балыҡ тоторға һыу буйына төшкәйне, йәйен һалдауларға ине иҫәбе. Бер заман бала-сағаның ҡысҡырышҡанын ишетте. Йән-фарман шул яҡҡа сапты. Яр буйында бер нисә сағаҡай сырылдай, ә төптәрәк, сөмбәйҙә ҡулдар күренеп-күренеп ҡалды. Унда нисек барып еткәнен хәтерләмәй Fәзиз, һөйрәп алып сыҡҡас ҡына кемде ҡотҡарғанын аңланы. Үҙенең күҙе төшөп йөрөгән Миңзәлә тигән ҡыҙ ине ул.

– Аяғым ҡорошто, – тине ҡыҙ.

Fәзиз, бөтә күңел йылылығын һалып, уның аяғын ышҡыны. Ҡыҙҙың күҙенә ҡарап ала ла, йәнә ышҡый. Ҡыҙ ҙа йылмая башланы. Бына шунда улар бер-береһенең хистәрен бик яҡшы аңланылар. Бүтәнсә айырылышманылар ҙа, тиергә була. Ҡыҙ Fәзиздән был тирәгә нисек килеп сығыуын һораны.

– Ҡарап ҡуйған йәйенем бар. Шуны һалдауларға тип, килә ята инем, – ул һалдауына үрелде. – Алғас, күрерһең.

Ҡыҙ уның беләгенә тотоп алды.

– Юҡ,– ул баш сайҡаны. – Теймә һин уға. Йәшәһен.

– Йәш-шәһен!?..

– Ул булмаһа, һин бында килмәгән булыр инең. Миңә ғүмер бүләк итте. Теймә, йәме.

Fәзиз һаһылдап көлөп ебәрҙе. Бик мәрәкә ине Миңзәләнең һүҙе. Кем әйтмешләй, ҡыҙҙар ҡыҙыҡ халыҡ!

– Ярар! Әйҙә үҙе үлгәнсе йәшәһен.

Миңзәләгә әсәһе мәрхүмәнең көмөш балдағын да ошонда бер осрашҡан саҡтарында бүләк иткәйне, һөйгәне балдаҡты гел тағып йөрөнө. Әрменән дә көтөп алды бит. Шулай ҙа хыянат итте. Ләкин тоғро йәйен ҡалды. Бергә ҡартайҙылар.

Fәзизде өс айҙан төрмәнән сығарҙылар. Ошо өс ай ваҡыт Миңзәләнең донъяға ҡарашын үҙгәртергә еттеме икән ни? Марсҡа кейәүгә йыйына, тигәнде ишеткәс, ышанмағайны. Дуҫ ҡыҙы Мәбрүрә аша сәләмен ебәрҙе. «Ундай алабарман кешенең башы барыбер төрмәлә серейәсәк. Рәхәт йәшәргә бирмәҫ, уға барһам, күҙемдән йәш кипмәҫ».

– Былай анһат ҡына хәл итмәҫ. Ышанмайым. Үҙен күреп һөйләшәм! Ҡасмаһын!

– Бына хаты. Таныйһың бит яҙыуын.

– Мине әрменән көтөп алды, ә хәҙер шулай ҡыланамы? Юҡ.

– Ул әрмелә саҡта уҡ берәйһенә сығып ҡалынмаған. Алыусыһы булманы бит, тине. Һине бандит, тиҙәр, хәҙер. Уның һине күргеһе килмәй!

Киләһе йомала Марс менән Миңзәләнең туйы булды. Бик ҙурлап үткәрҙеләр, ҡайҙан ғына ҡунаҡтар килмәне. Ул туй тураһында оҙаҡ һөйләнеләр инде…

Эйе, ошо Марс уның өҫтөнән яҙған шикәйәтен кире алмаған булһа, Fәзиздең бер нисә йыл ғүмере төрмәлә үтә ине. Мәктәп алдындағы һуғыштан һуң, Миңзәлә өсөн Ғәзиз – юлбаҫарға, ә Марс изге затҡа әйләнде лә ҡуйҙы. Бына шулай тамамланды йәшлек мөхәббәте. Йәшлек мажараһы. Йәшлек фажиғәһе.

Бер уйлап ҡараһаң, ысынлап та, ул Миңзәләгә бай, имен тормош вәғәҙә итә алмай ине. Марс – колхоз рәйесе, партком секретары ла булды. Райкомда эшләне. Гел түрә итеп ҡуйҙылар. Тыныс, хөр ғаилә ҡороп, әҙәмсә йәшәгеһе килә икән, Fәзиз уға ҡамасау итмәйәсәк. Үҙен Марс менән сағыштырыу урынһыҙ – теге бит батша һарайында көн итә. Ошо оло-ҡара донъяһын Миңзәлә ҡараны. Мал-тыуары күп булды уларҙың. Ә Fәзиз көтөү көттө, трактор йөрөттө – бәләкәй ауылда ниндәй эш бар, береһенән дә баш тартманы.

 Тегеләрҙең туйына ике аҙнанан һуң, Fәзиз үҙе лә кәләш алды. Яраттымы ул Сәғирәһен? Әйтеүе ҡыйын. Башта гел ҡырға, тәбиғәткә тартылыуына, көнләп кенә түгел, хатта аҙналап юҡҡа сығыуына кәләше ҡаршы тороп маташты. Fәзиз оло йоҙроғон өҫтәлгә һалып, шулай тип әйтте: «Мин кесе йортомдо һалғанмын, уға һин хужа. Ә өлкәненә – минекенә – ҡағылма, мин уға тоғро. Уға тоғро булмаһам, мин берәүгә лә тоғро буласағым юҡ!» Аңланы Сәғирәһе. Юҡ-юҡта мөңкөлдәп алһа ла, артыҡ төпсөшөп, мыжып үҙәккә үткән саҡтары булманы. Бер-береһенә әллә ни талаптар ҡуйманылар. Шулай булғас, ниндәй дәғүәләшеү инде? Ашарға әҙер, урыны һалыулы. Миңзәләне ул онота алманы. Уның шикелле берәүҙе лә яратманы. Ләкин был турала йәйендән бүтән берәү ҙә белмәне. Йәйен уның серҙәрен белә. Юҡ, Fәзиз уға үҙ хәлен һөйләмәй, бының өсөн хыялый булырға кәрәк. Йәйенгә ҡарап уйланып ҡына ултыра. Уйҙарынан тартынмай. Бына шулай йәшәй улар ярты быуат. Икеһе лә бергә ҡартайҙы. Икеһенең дә был ергә – был ауылға, был һыуға – кәрәге бөтә бара. Шулай ҙа береһе ауылы, икенсеһе йылғаһы тураһында яҡты өмөт ҡороп көн итә. Улар бер-береһен аңлай. Әле йылға бар. Ә ауыл ғүмере ни саҡлы? Хәҙер яңы һүҙ уйлап сығарҙылар. Оптимизация, имеш. Ныҡ аҡса экономлайҙар. Ныҡ! Инде Рәсәй самаһыҙ байыр. Элек хәлфәләр бала-саға әҙ, йәки күп тимәгән, намыҫ ҡушыуы буйынса өйҙәрендә лә уҡытҡан. Хөкүмәтте намыҫландырып ҡара, юҡ, экономия төшөнсәһе ҡәҙерле уға. Оптимизация, глобализация… Ялмауыҙҙар! Халыҡты, ауылды, тәбиғәтте бөтөрөү буйынса ниндәй һүҙҙәр тапмайҙар. Ярай, береһе лә башҡорт һүҙе түгел. Ялмауыҙ ҡот осҡос зат булған. Теге һүҙҙәр унан да ҡурҡынысыраҡ… Тотош донъяны ялмай.

Ҡоймосон ауырттырған «Йәлпәшкән» ҡай тирәлә йөрөп ята икән? Башы әйләнеп, бөтөнләй кире яҡҡа сығып китмәһен тағы.

– Эңер һарҡыуында, – тине бабай.

Нишләптер әйткәне «ғүмер һарҡыуында» һымаҡ яңғыраны. Миңзәлә бала саҡ, йәшлек эҙҙәре ҡалған ергә килеп, хушлашҡан… Ошо тирәлә баҫып тороуына шик юҡ. Иҫенә төшкәндер сихри минуттар, бер-береһен һағынып күрешкән саҡтар. Шуларҙы уйлап, моңайғандыр ҙа. Ни саҡлы тырышмаһын, онотмаған. Онотмаған! Миңзәлә ошонда килгән!

– Ҡартатай, һин ниндәй көйҙө көйләйһең!

– Көйләйемме ни! Ә-ә-ә… Эйе. Был йәш саҡта йырлаған йыр. Һүҙе онотолған икән.

– Онотолған?

– Ә көйө онотолмаған. Онотолмаған!       

Дауамы бар.

------------------------

Дуҫтар! Көн һайын әҫәр уҡырға теләһәгеҙ, беҙҙең төркөмгә ҡушылығыҙ: "Һәнәк" журналы, журнал "Вилы"