Рәлиф КИНЙӘБАЕВ ЭТ ҺУҒАРЫУСЫ. Өсөнсө бүлек.

Аҙаҡ ҡына төшөндөм. Баҡтиһәң, ул фекерен әйтмәгән, ниндәйҙер эш ҡушмаған, ә үҙ алдына ҡысҡырып уйланған икән.
Беҙҙә эшләй башлағас, быға тиклем билдәле булмаған ҡайһы бер һыҙаттары ла асыла төштө. Яңы урынбаҫар шешә төбөнә ҡарарға ярата икән. Был ғәҙәт күңелле мәжлестәр, икәү үҙ-ара эске ойоштороу түгел, ә уның эш стиленең һәм йәшәү рәүешенең айырылғыһыҙ бер өлөшө икән. Әле булһа аңлап етмәйем, әллә миңә мөнәсәбәте үҙгәрҙеме, әллә һынамаҡҡа, бер тапҡыр уның менән миңә лә шешә уртаҡлашырға тура килде. Ни хәл итәйем, мин – буйһонған кеше, “яланды”, йәғни өҫтәлде минең иҫәпкә ҡорҙоҡ. Берме, икеме һауытты бушатҡас, ул әле һин дә мин ине. Аҙағыраҡ теле сиселде, хатта туҡтатып булмай торған радиоға әйләнде:
– Эх, дуҫ! Һин белмәйһең минең нимәләр кисергәнемде, – тине ул. –Ышанмаҫһың. Мин бит үҙемде һеҙҙең арала һөргөнгә ебәрелгән, нахаҡҡа төрмәгә ябылған кеше һымаҡ итеп тоям. Минең элекке тормошомда, әлбиттә, һыйырҙар, һарыҡтар, хатта эттәр күберәк булды. Бәлки миңә уларҙан айырылмаҫҡа булғандыр. Бына, һеҙҙең араға килеп керҙем дә, үҙемде бөтөнләй кеше итеп тоймайым. Беләһеңме, нимә етмәй миңә? Һыйырҙар мөңрәүе, һарыҡтар баҡырыуы, эттәр өрөүе.
Бындай бер тәртәгә лә һыймаған асылыуҙарҙан һуң мин өсөнсөһөн асырғамы, юҡмы, тигән шик менән йонсой башланым.
Юҡ, яңылыҡ күрмәйем мин бында.
Шундайыраҡ хәл беҙҙең ауылда 30-сы йылдарҙа яманатлы раскулачивание ваҡытында булған, тип һөйләгәйнеләр. Кулактарҙың һәм байҙарҙың малдарын, ерҙәрен, игендәрен, шул иҫәптән кейем-һалымдарынн тартып алғандан һуң, ул ҡама тундарҙы, йылы шәлдәрҙе һәм башҡа кейем-һалымды ҡайҙа ҡуйғандар тип уйлайһығыҙ? Әлбиттә, иң тәүҙә кемдәр талап алған, шулар үҙ-ара бүлешкән. Фатима инәйҙең иң ҙур байрамдарҙа ғына кейә торған тунын ауылдың яңы Комбед (Комитет бедных) хужаһы ҡатыны Хөмәйрә эләктергән. Үҙ ғүмерендә бындай затлы тун кеймәгән ҡатын тунын һыуға барғанда ла, мал ҡарағанда ла, хатта йоҡлағанда ла сисмәй икән. Аҙаҡ тунды Фатима инәйгә үҙе килтереп биргән: “Ҡуй, еңгә, үҙең генә туҙҙыр инде. Һыу ташыһаң, һөйрәлә, мал ҡарағанда ауыр, йоҡлағанда тирләтә”, – тип аңлатҡан ул был аҙымын.
Шамилдың был ҡылығында тап шул осраҡ күҙәтелде. Таныш осраҡ, була торған хәл. Кеше яңы шарттарға яраҡлаша алмай.
– Йә, миңә ниндәй кәңәш бирерһең? – тине ул ныҡ иҫергәндән һуң мәғәнәһен юғалтҡан күҙҙәрен минең аша ҡайҙалыр йүнәлтеп. – Был осраҡта миңә һин генә ярҙам итә алаһың.
Ҡара, уға минең ярҙамым кәрәк булған икән. Әле үткән кәңәшмәлә генә мине бер сәбәпһеҙ тәнҡитләп, мәсхәрәләп ултырғанда бөтөнләй башҡа төрлө һайрай ине.
– Һуң, нимә тип әйтәйем инде? Эйе, һыйырҙар, һарыҡтар, эттәр менән эш итеү күпкә еңелерәк. Улар, ҡайҙа ҡыуһаң, шунда бара, кемгә һөсләтһәң, шуға өрә. Ә хәҙер һинең үҙеңә ниндәйҙер ҡарарҙар ҡабул итергә, башҡарылған эштәр өсөн яуап бирергә тура килә. Ләкин беҙҙәге эш шарттары бөтөнләй икенсе. Һиңә мөмкин тиклем элекке эшеңдән ҡотолорға, хатта оноторға һәм яңы ысынбарлыҡта йәшәй башларға кәрәк. Онотһаң, иҫеңә төшөрәбеҙ, беҙ һине үҙебеҙ һайлап ҡуйҙыҡ. Шуның менән беҙ һинең өсөн яуаплылыҡты үҙ өҫтөбөҙгә алдыҡ. Ә һин нимә эшләнең? Бына ғәжәп, һин һаман элекке эшеңде һағынып һөйләп тик ултыраһың.
Ҡыҙып алһа, кешенең теле сиселә, ҡыйыулана, самалар ҙа онотола.
Дөрөҫөн әйткәндә, Шамилдың уңға-һулға тайпылып, үҙен эҙләүе, эш өсөн яныуы миңә оҡшаған һымаҡ ине. Юғары белемле, төрлө етәксе вазифаларҙа эшләгән, үҙен ыңғай яҡтан да күрһәткән. Шулай булғас, уның һәр һүҙенә ҡолаҡ һалмаҫҡа бер сәбәп тә юҡ һымаҡ. Ләкин күпме генә эсмә, кеше өсөн үҙен үҙе һаҡлау тойғоһо, ябай ғына итеп әйткәндә, ҡурҡыу хисе хас.
Ни хәл итәйем, мин уның һарыҡтыҡы һымаҡ күҙҙәренә, һыйырҙыҡы һымаҡ ауыҙына, эт өргән һымаҡ өндәшеүенә, һин ғүмерең буйы шулар менән эшләгәнһең, уларҙың холоҡ-фиғеле һинең