Рәлиф КИНЙӘБАЕВ ТОМАН ЭСЕНДӘ ТОРОП ҠАЛДЫ Хикәйә Беренсе бүлек

хатта ут янғаны ла күренмәй. Мин уңайһыҙ хәлдә ҡалдым. Апайҙы саҡыра алмайым бит. Иҫемә төштө: бәрәңге баҡсаһында күршеләрҙең Арыҫланы менән кесерткән араһында бер-беребеҙгә йөрөрлөк кенә юл яһағайныҡ. Мин шул юлдан керҙем дә, аласыҡта мөңгөрләшкән тауыштар ишеттем һәм бер ни белмәйенсә күршеләрҙең алдына килеп баҫтым.
– Был сабакы малай ҡайҙан килеп сыҡты? – тип асыуланды Хәйҙәр ағай. – Мин һеҙгә, ҡапҡаны бикләгеҙ, тинем бит! Сығарып ебәрегеҙ! – тине.
Мине күршеләрҙең өлкән малайы менән Арыҫлан ҡапҡанан сығарҙылар ҙа, ҡапҡаларын бикләп тә ҡуйҙылар. Ҡайтһам, Әкрәм ағай бүрәнәлә ултыра, малайҙар таралған.
– Әйтә алманым, – тинем мин.
– Ә һине сығарып ебәрҙеләр түгелме һуң? – тине ағай.
Миңә Арыҫлан менән икәү яһаған юлыбыҙ хаҡында һөйләүҙән башҡа сара ҡалманы.
– Маладис! –тине ул арҡамдан ҡағып. – Һуғыш булһа, һинән герой-пионер сығыр ине! – тип өҫтәне.
Шунан һуң ямғырҙар яуҙы, ямғырҙар ваҡытында бесәнгә төштөк, халыҡ эшкә күмелде, һәм Әкрәм ағай байтаҡ ҡына күренмәне. Көндөҙ тыныс. Беҙҙең яҡ та, Хәйҙәр ағайҙар ихатаһы ла асыҡ. Күрше булғас, үтәнән-үтә йөрөргә мөмкин. Ә кис етһә, кереп булмай. Керһәң, сығырға юл юҡ. Төндәр һалҡынайҙы, ҡыҫҡарҙы. Бер көн Әкрәм ағай кис менән беҙҙең урамда тағы күренде. Ара-тирә ишетелеп ҡалғайны инде, ул Нурия апайҙы һоратырға йыйынған, күршеләргә был хаҡта хәбәр ҙә килгән, тик улар, ныҡ халыҡ, һөйләшеп тә тормайынса, кире ҡаҡҡандар. Хәйҙәр бабай: “Мин Нурияны улар өсөн үҫтермәнем, улар өсөн уҡытманым”, – тигән.
Был юлы оҙаҡ торманы Әкрәм ағай, мине саҡырҙы ла, әйҙә, ҡустым, йомошом бар, тип ситкәрәк алып китте:
– Ошо ҡағыҙҙы, берәүгә лә күрһәтмәй, Нурия апайыңа тоттор, – тине.
Мин инде, батыр партизан ғына үтәрлек эшкә тотонған малай һымаҡ, икенсе көнөнә үк шым ғына ҡағыҙҙы апайға тоттороп киттем. Төштән һуң апай ниндәйҙер йомош менән беҙҙең ихатаға керәһе итте һәм миңә бик ентекләп ҡараны. Эргәһенә килеүемә, бер кәнфит тотторҙо ла:
– Эсендә ҡағыҙы бар, кискә ағайыңа бирерһең, – тине.
Бәй, был эш төшөмлө булырға оҡшаған да инде. Ҡағыҙ ғына илтеп бирәһең дә, кәнфитле булаһың да ҡуяһың.
Ағай кисен килде. Кәнфит ҡағыҙын мин уға тотторҙом. Күп тә үтмәне, ул кире урап килде лә, тағы ла ситкә саҡырҙы һәм ҡолағыма ғына бышылдап:
– Арыҫлан менән бергә йүгереп уйнаған һуҡмағығыҙҙы кесерткән баҫманымы? – тине.

– Юҡ, тинем.
– Әйҙә, мине шунан алып кер, – тип ағай ҡулымдан ныҡ итеп тотто һәм усыма биш тин аҡса һалды.
Ай-ай, бындай дәүләт минең усыма беренсе тапҡыр төшөп ятты.
– Хәҙер, ағай, Әкрәм ағай, хәҙер барабыҙ!
Иң тәүҙә мин биш тинлегемде солан эргәһендәге ятҡан таш аҫтына һалып килдем. Сере ябай, сөнки минең кеҫәм юҡ. Ауыҙҙа йөрөтһәм, йә йотоуым, йә юғалтыуым бар. Беҙ шым ғына күрше ихатаға юлландыҡ. Әкрәм ағай ҙа Нурия апайҙың ҡайҙа йоҡлағанын белгәндер, тип уйлайым. Сөнки ул минең ҡолағыма, келәткә алып бар, тип бышылданы. Мин мал аҙбары артындағы кесерткәнлектән күршеләрҙең ихатаһына керҙем, өҫтә тулған ай яҡтырта, йөрәк дарҫлап тибә. Ағай мине етәкләп алған. Ихатаға кергәс, мин келәт яғына ымланым.
Минән бурыс төштө, ҡушылған эш үтәлде. Икенсе көнөнә ҡолаҡ һалып йөрөйөм, тауыш-маҙар ишетелмәй. Тимәк, Әкрәм ағай үҙенең маҡсатына ирешкән, тип үҙемдең бала аҡылы менән һығымта яһаным. Иртән ауыр ҡапҡалары асылғас, келәт эргәһенән үткәндә Нурия апайҙың күңелле генә итеп йырлай-йырлай йыйыштырып йөрөгәнен күрҙем. Ул да миңә иғтибар итте. Күрше апай ихлас йылмайҙы:
– Арыҫланды эҙләйһеңме? – тине ул. – Ул әле йоҡлайҙыр.
Сәғәт туғыҙ тулып бара, ул нисек йоҡлап ята икән?
Әкрәм ағай һәр кис күренә, беҙ хәҙер күҙ ҡарашы менән генә аңлашабыҙ, ығы-зығы тойолмай, ҡыҫҡаһы, тормош дауам итә.
Тик әсәйем генә аптыранып һөйләнеп ҡуйҙы: “Һарай артында кесерткәнлекте тапап бөткәндәр”, – тине ,һәм был хәл онотолдо, тип уйлағайным. Онотоламы һуң инде, ағай, мөхәббәт утында янып, уяулыҡты онотҡан, саманы юғалтҡан. Бер мәл келәт эсендә апай менән яҡтырғансы, һыйыр ҡыуғансы, йоҡлағандар ҙа ҡуйғандар. Ул иртән беҙҙең урамда ҙур шау-шыуҙың шаһиты булған кешеләр хәҙер күбеһе мәрхүм инде. Һуңынан һөйләүҙәренсә, Нурия апай Әкрәм ағайҙы келәттең түшәмендә йәшереп тотҡан әле. Ауылда йәйен

эш күп, күбеһе яланға китә, Әкрәм ағай келәт өрлөгөндә йәшенеп торған, ләкин ҡамытмы, ыңғырсаҡмы эҙләп, баяғы, Хәйҙәр бабай килеп ингән. Бабай инде ҡарт, насарыраҡ күрә, ләкин, әмәлгә ҡалғандай, ҡамыттымы, ыңғырсаҡтымы, тартып төшөрә алмаған да, баҫҡыс ҡуйып, менеп киткән һәм Әкрәм ағай менән күҙгә-күҙ осрашҡан. Донъя күргән, Граждандар һуғышында ҡатнашҡан, аҡтар яғында ла хеҙмәт иткән, ҡыҙылдар яғында ла батырлыҡ ҡылған бабай юғалып ҡалмаған, икеләнеп тормаған, бер генә һикергән дә, келәтте бикләп тә ҡуйған.