Күрше хаҡы – тәңре хаҡы

***

Элегерәк беҙҙең төбәктәге бер ауылда ике күрше йәшәгән. Был ике ғаилә башлы­ғының татыу­лығына, дуҫтарса мөнәсәбәтенә һоҡ­ланмаған кеше ҡалмаған. Күршеләштәр көнө-төнө бер ғаилә булып ҡай­нашҡан. Ике аралағы ҡойманы ла һүтеп ташлағандар. Бер йортта тәмле аш бешһә, еҫе күрше йортта йәшәүселәрҙең дә танауын ҡытыҡ­лаған, барыһы ла шунда уҡ өҫтәл янына ултырған. Икенсе йортта самауыр ҡайнауы булған, ике ғаилә ағзалары ла бер табынға йыйыл­ған. Кескәй балаларҙың теге йәки был йортта йоҡлап ҡалыуы ла ҡә­ҙимге хәл булып ҡабул ителгән. Күршеләрҙең береһе данлыҡлы балта оҫтаһы, икенсеһе маһир  умартасы булған. Йәмле йәй көндәре етеүгә күс оялары ике йорт араһындағы баҡсала урын алған. Бында ауыл халҡын апты­рат­ҡан иң хикмәтле хәл шунан ғибәрәт икән: бер йоҙроҡтай булып уҡмашҡан ғаилә ағзаларына бал ҡорттары һис тә зыян килтермәгән. Улар асыҡ ишектәр, асыҡ тәҙрәләр аша йорттарға инеп-сығып йөрөһә лә, ике йорт араһында шау-гөр килешеп йөрөгән балаларҙы бар тип тә белмәгән. Береһен дә саҡмаған. Әйтерһең, кешеләр араһындағы самими мөнәсәбәт бал ҡорттарына ла күскән.    

Был шатлыҡлы көндәр тиҫтә йылдар дауам итеп, бер мәл кисәге сабыйҙар үҫмер йәшенә еткән. Шул көндәрҙә күршеләрҙең береһенең улы менән икенсеһенең ҡыҙы бер-береһенә ғашиҡ булған. Шулай итеп, кисәге ныҡлы дуҫлыҡ бөгөнгө оло мөхәббәткә әүерелгән. Уларҙың бындай мөнәсәбәте татыу күршеләрҙең араһын тағы ла яҡынайта төшкән. Йәштәр балиғ йәшенә еткәс, күршеләр үҙ-ара килешеп-һөйләшеп туйға әҙерләнә башлаған.

Ысын мөхәббәт бар урында һәр ваҡыт мөхәббәт өсмөйөшө лә хасил булыусан. Хәйер, быны Хоҙай бер-береһенә ғашиҡ йәндәрҙең тойғо­һон һынамаҡҡа бар итә, тиҙәр. Шулайын-шулайҙыр ҙа, әммә ҡыҙға шулай уҡ үлеп ғашиҡ икенсе бер ауыл егете ғәжәйеп үҙһүҙле, алдына алғанын һис тә ҡуйырға яратмаған, саманан тыш сәмле һәм ғәрсел булып сыҡҡан. Ул ҡыҙҙың икенсе егетте оҡшатыуы, уға кейәү­гә сығырға йөрөүе хаҡындағы аңлат­маһын тыңларға ла те­ләмәйсә, үсексән үгеҙ ише туф­лиҙары менән ергә тыҡылдата баҫып: “Мин әйттем, бөттө, һин мотлаҡ минеке генә буласаҡһың! Әгәр ҙә уға сығырға уйлаһаң, ҡара уны”, – тип киҫәтеү яһаған. Инде ошонан һуң да ҡыҙ уның ихтыярына буйһонмағас, иртәгә йәштәрҙең туйы тигән төндө ғәрсел егет үҙенең мәкерле ниәтен бойомға ашырырға ҡарар иткән.

Егет йораты умарталар янына килеп, тәүҙә уларҙың ауыҙҙарын сепрәк менән томалап сыҡҡан. Шунан уларҙы ныҡ ҡына итеп һелккеләп, баштүбән әйләндереп, болғап, күстәрҙе ҡымжытып-ҡуҙғытып сыҡҡан. Тегеләр ағас оя эсендә тәҡәтһеҙ геүелдәргә тотонғас, сепрәкте алып тиҙ генә ситкә китеү яғын ҡараған.

Хаслыҡ ҡылынған. Был ваҡиға йәйге селлә мәлендә, йәғни төндәрҙең йылына башлаған сағына тура килгән. Бындай саҡтарҙа ауыл халҡы, ғәҙәттә, тәҙрә-ишектәрҙе шар асып йоҡлай. Йәмһеҙ итеп борсоуҙарына бәйле асыуҙарының сигенә еткән бал ҡорттары тиҙ арала йорттарға барып тулып, йоҡлап ятыусыларҙы ҡыран-ғәләмәт килтереп сағырға, үс алырға тотонған. Ҡорттан сағылып ҡобараһы ҡалҡҡан, ҡото алынған хужалар һәм уларҙың бала-сағалары йорттарҙан күҙҙәренә аҡ-ҡара күренмәй йүгерешеп сығып, ихатанан ситкә ҡаса башлаған. Тап ошо саҡта умартасы хужа күршеләренең үҙҙәренең исеменә төбәп әйтелгән тоҙло-боросло тәүге әр һүҙҙәрен ишеткән дә инде. Бер яҡтың әр һөжүменә икенселәре лә яуапһыҙ ҡалмаған. Әйтмәгән һүҙ, сыҡмаған асыу ҡалмаған был һүҙ көрәшендә.     

Шул рәүешле ете төн уртаһында бығаса айырылмаҫ дуҫ булып татыу йәшәгән күршеләр бар ауылды әрләшеүҙәре менән уятып, үҙҙәрен фашлаған, оятлы иткән. Дуҫлыҡ дошманлашыуға, мөхәббәт нәфрәткә әүерелгән.

Иртәгәһенә, йәғни гөрләп туй бара торған көндө күршеләрҙең низағлашыуына тәртип һаҡсылары, урындағы власть вәкилдәре, депутаттар килеп ҡушылған. Ҡуҙғыған бал ҡорттарын бер нисек тә тынысландыра алмаған ир умарталарына үрт һалырға мәжбүр булған. Умарталарға үрт һалыуҙың ауыл халҡына ҡарата насар һөҙөмтәһе аҙаҡ беленгән. Был саҡта ут ялҡынынан ҡотолорға теләп ауыл буйынса таралған бал ҡорттары кешеләрҙе сағыуын һаман дауам иткән. Был хәл ут өҫтөнә түгелгән май ише тәьҫир яһаған.    

Һөҙөмтәлә туй була торған көн­дө был ике күршенең йорто ара­һында тағы ла ҡойма ҡалҡып сыға. Элеккеһенән ике тапҡырға бейе­герәге. Низағлашҡан күршеләрҙе был ҡойма ғына ҡәнәғәтләндермәй. Уларҙың береһе күп тә үтмәй йортон тракторға тағып һөйрәтеп, ауыл­дың икенсе ситенә алып барып ултырта. Икенсеһе ауылдың ҡапма-ҡаршы осонда яңынан бура күтәрә.

Дуҫлыҡҡа, татыулыҡҡа нигеҙ­ләнгән мө­хәб­бәттең дә дауамы булмай сыға. Өйлә­нешергә йөрөгән егет менән ҡыҙҙың ике­һенең ике тарафҡа сығып китеүе хаҡында ишеткән ғәрсел егет иркен һулыш алып ҡала. Ауылдың тап ошо ваҡиғанан һуң ҡото юғала...

Фото: m.fotostrana.ru