ХӨРӘСӘН

Улар өсәү ине. Мин уларға үҙемсә тәүге тәьҫораттарым шауҡымы аҫтында исем дә бирҙем: Хөрәсән, Йонсоу, Өндәшмәҫбикә.
Хөрәсән – ундайҙарҙы руссалап заморыш тип тә йөрөтәләр – бәләкәй буйлы, сибек, ҡырҡты уҙған бик телдәр ир. Өҫ-башы ситкә сығып йөрөмәгән ауыл ирҙәренекенә тартым. Башында – эре элмәктәр менән бәйләнгән ҡалын ҡара башлыҡ, ҡытай туны, аяғында арзанлы тупыс томшоҡло йылы итек.
Йонсоу, киреһенсә, мыҡты кәүҙәле, урта буйлы. Шулай уҡ ябай кейенгән. Туны бишенсе, йә алтынсы ҡышты сығалыр, моғайын.
Өндәшмәҫбикә төпкә инеп ултырҙы ла, башҡа күренмәне лә, тауышы ла сыҡманы. Тормош ярайһы миктәткән, буғай, ҡатынды.
Беҙ «Өфө» универмагы эргәһенән көн дә ҡуҙғалып киткән «Өфө – Сибай» маршруты буйынса йөрөгән бәләкәй автобусҡа ултырғайныҡ. Шәхси эшҡыуар тота ул такси-автобусты.
– Был ысын Баймаҡҡа барамы? – Заморыш Йонсоуға өндәште.
– Баймаҡҡа уҡ түгел – Сибайға… Түлкә Сермән аша. Гәзитте бирермен һиңә аҙаҡтан. Уңай такси ул, – тине уныһы.
– Эйеме?
– Эйе.
– Бер ваҡытта ла был яҡтан йөргәнем юҡ. Әлдә һеҙҙе осраттым. Иркенләп һөйләшеп барайыҡ. Күрешмәгәнгә өс йылдан… бәлки күберәктер ҙә…
– Барҙыр-барҙыр.
– Хөрт, электрик түгелһең… Билләһи, үҙемдең яныма эшкә урынлаштырыр инем. Маҡтанып әйтмәйем, шәп урындамын… Ҡарман ГРЭС-ындамын. Әпирә­тер… – күрәһең, өҙөлгән хәбәрҙе ялғап алып китте ирәбе юлдашыбыҙ.
– Түгелмен шул…
– Күрешкәне һатып та алып була, кәнишнә. Упыт кәрәк түлке. Шунһыҙ булмай. Фидер нимә икәнен беләһеңме? Теге, ана Саянда турбина сығып осто бит әле… Ҡурҡыныс. Әтвитственный бигерәк эшем. Маҡтанып әйтмәйем. Шулай…
– Упытһыҙ булмай шул ундай эштә.
– Турбина ҡалтырана башлаһа, абарутты яйлатам. Эшем шулай. Маҡтанып әйтмәйем… Бармаҡты бармаҡҡа һуҡмайым, экранға ҡарап ҡына ултырам. Абарутты кнопкаға баҫып ҡына яйлатам. Шулай, эшем шәп… Аҡсаһын да алам. Өҫтөмә иғтибар бирмә. Юлда матур кейенеп йөрөргә яратмайым. Юлға түләмәнек тә баһа. Оялма, әйт, күпме аҡсағыҙ етмәй. Маҡтанып әйтмәйем, аҡсам бар. Түләрбеҙ… Еңгәй буламы, киленме? Нишләп өндәшмәй ул? Башҡа милләттәнме әллә?
– Юҡ, үҙебеҙҙеке. Башҡорт.
– Өндәшмәйсе?
– Арыған. Юлда оҙаҡбыҙ.
– Ул Набережныйға барғансы, үҙебеҙҙә эҙләргә ине эште. Жәлке, курышкаң юҡ… Урынлаштырыр инем… Туймазыла типлицала эш бар. Кәрәк булһа, әдрисен дә, телефонын да бирәм. Хужа – ҡатын кеше. Ашау, йәшәү бушлай. Утыҙ мең түләй кеше башына. Кәрәкме? Бирәм телефонын.
– Алырмын, ярай. Утыҙ мең насар түгел. Ашау ҙа, йәшәү ҙә бушлай булғас.
– Ә теге һеҙҙе эшкә ебәргән нәҫтәкәйҙәр аҡсаңды кире ҡайтарырҙармы икән?
– Буш ҡына хаҡ алдылар былай. Барып та йөрөп булмаҫтыр уның өсөн генә.
– Ярай, әтеү. Юлға түләмәнек бит әле.
– Инйәрҙә туҡтай ул. Шунда түләрбеҙ. Гел шулайта үәдитель.
– Тартынма, әйтерһең, күпме аҡса кәрәк. Аҡса бар. Маҡтанғандан түгел… «Уфтандыра, ярамайға ҡарамай», – йырлап алайыҡмы әллә.
Тынғыһыҙ юлаусы бер килке ауыҙ эсенән мөңгөрләп йырлап ултырҙы.
– Бибисара Азаматованы беләһеңме? Шәп йырлай. Беҙҙеке ул.
– Белеп етмәйем шул. Мин Силәбе яҡтарынан бит сығышым менән. Мәктәптә лә урысса ғына уҡыным, – юлдашын тамам албырғатты Хөрәсән мәнһеҙ хәбәре менән. Йонсоуҙың иптәше ыңғайына булмай ҙа хәле юҡ, күрәһең. Кешегә көнөң төшһә, уның йырын йырламай ҡалайтаһың.
Юлдаштарымдың ҡолаҡҡа төшкән ярым-йыртыҡ хәбәрҙәренән шуны төҫмөрләргә мөмкин ине.
Сибайҙа йәшәгән Йонсоу менән Өндәшмәҫбикә ниндәйҙер агентлыҡ аша эшкә урынлашырға Яр Саллы ҡалаһына юлланғандар. Тик уларҙы эшкә алмағандар. Сәбәбе тураһында һүҙ булманы ирҙәр араһында. Бәлки, алдан уҡ ул теманы сәйнәп төкөргәндәрҙер. Сит ерҙә унда һуғылып, бында һуғылып йөрөгәндәр ҙә, кире ҡайтырға сыҡҡандар. Күрәһең, аҡсалары наҡыҫыраҡ булғандыр, Өфөнөң автовокзалынан ары китә алмағандар. Бәхеттәренә, таныштары осрай. Бәлки, алыҫ туғандарылыр ҙа. Осрашыу хөрмәтенә төшөргәндәрме, әллә алдан күңелләнеп алған булғанмы Хөрәсән, әйтеүе ҡыйын. «Гәзитте мин һиңә бирермен. Уңай такси ул», – тине бер нисә тапҡыр Йонсоу. Маршрут таксиһына саҡ-саҡ өлгөрөп ҡалғас, тимәк, улар, Хөрәсән менән осрашҡас, вокзалда оҙаҡ булмағандар, аҡса менән ярҙам итәм тигән йылы һүҙен ишетеү менән, йәһәтләп автобус-такси туҡталышына киткәндәр. Ҡулдарында реклама гәзите булған, унда күрһәтелгән телефон аша диспетчер менән һөйләшеп, автобусты аҙ ғына көттөргәндәр.
Инйәрҙә Хөрәсән юл өсөн иҫәпләште һәм ошо мәлдән бигерәк бәйелһеҙләнеп китте. Ул барин ине шул – аҡса түләне, оло миһырбанлыҡ ҡылды.
– Ауылға нисек ҡайтырмын икән? – тип яңы хәбәр башланы ул.
– Автобустар китеп бөтә беҙ барып етеүгә, такси ҡыйбатҡа төшә инде, – Йонсоу теләмәй генә яуап бирҙе.
– Старыйға, Иҫке Сибайғасы?.. Ҡайынбикәм йәшәй унда…
– Унда такси менән дә артыҡ ҡыйбат булмаҫ.
– Ултыртып ебәрәһеңме?
– Ултыртырмын.
– Берәр яртыһын да алырға ине…
– Алырмын. Ҡайтып етәйек.
– Их, йырлағы килә: әйтмә һин ауыр һү-ү-ү-ҙ… Һүҙ! Әйтмә – тү-ү-ү-ҙ.. Әйҙә, бергәләп.
– Әйттем бит, мин йыр белмәйем.
– Ярай, әтеү… Таксиға ултыртаһыңмы? Минең аҡса етеңкерәмәҫ... Һин ултыртырһың инде.
– Ярай, барып етәйек әле Сибайға.
– Ауыр һү-ү-үҙ. Ҡәйенбикәмә барып етһәм, бирешмәҫмен. Таксиға ултыртаһың инде әтеү.
– Ай, атаңдың башы… Әйттем дә баһа ултыртам тип, мейене сереттең бит, – Йонсоуҙың түҙеме бөттө, сәсрәп ярһып китте. Хөрәсән алдында бурыслы булыуы ла тыйып тота алманы уны.
Йонсоуҙың уйламағанда-көтмәгәндә асыуланыуы тегеһен шаңҡытты, яуап итеп бер ни өндәшмәне, бөршәйеп тынып ҡалды.
Яңы ғына ете күктең өҫтөндә йөҙгән кешене ергә төшөрҙөләр. Этеп ҡолатып төшөрҙөләр, ҡәҙерен белмәгәндәр. Күңеле йыр, ихтирам һәм иғтибар көтөп, сарсап ултырған ерҙән. Быға тулыһынса хаҡлы бит ул. Шулай булмай ни, ике кешене үҙ иҫәбенә ни тиклем ерҙән алып ҡайтып килә. Ул осрамаһа йөрөрҙәр ине бомж булып. Ниндәй хәлгә тарырҙар, кем ҡулына эләгерҙәр ине. Ҡотҡарҙы! Был миһырбанлығынан үҙе лә кинәнә, ә былар уның ҡулын үбергә тейештәр. Мәғәнәһеҙҙәр: береһе тымпайып тик ултыра, икенсеһе, күңелен күреү урынына һүгенеп тороп әрләшә…
Байтаҡ ваҡыт үтте. Бер мәл Хөрәсән ниҙер ҡыштырҙатып, үҙ алдына мығырҙап алды ла, кире тынды. Бара биргәс, был тағы хәрәкәткә килде. Түҙмәнем, башымды бороп ҡараным: ҡараңғыла ул аҡса һанай ине. «Етмәй», – тине лә ҡулдарын ҡаушырып урынына төпкәрәк шылып ултырҙы, Эйәген күкрәгенә сәнсте. Хәсрәт баҫҡан, тәрән һәм ҡаты уйға батҡан кеше ҡиәфәтен алды ул.
– Ҡарале, һин миңә бурысыңды ҡайтар, – тине Йонсоуға, башын бороп. – Миңә кәрәк…
– Ҡайтып еткәс бирермен, хәҙер ҡайҙан алайым? – Йонсоу тынысланғайны инде. Эстән генә, бәлки, ҡыҙып китеүенә үкенеп тә ултырғандыр.
– Бурысыңды бир хәҙер үк. Аҡсаны алды ла, ҡалай ул…
– Әйттем бит: Сибайға етәйек…
– Миңә хәҙер кәрәк! – Хөрәсән талапсан ҡаты интонацияға күсте. Ул тағы ла инициативаны үҙ ҡулына алырға, эргәһендәге үҙенән ике тапҡырға ҡалын ирҙең ихтыярын буйһондорорға ашҡына ине.
– Ҡуйсы, юҡты, – Йонсоуҙың уның менән бәхәсләшергә лә, алдында аҡланырға ла, башҡаса кәмһенергә лә иҫәбе юҡ, күрәһең, бимазалаған себенде ҡыуған ише, битараф өндәште.
– Бир бурысыңды, тейем! – тегенеһе уғата әтәсләнде.
– Заморыш, хәҙер үк тыммаһаң, автобустан елкәңдән һөйрәп сығарып ташлайым, – алдағы урында ултырған егет түҙмәне, әйләнеп тынғы бирмәгән юлдашының иҙеүенән эләктереп үк алды. – Ишеттеңме, выкину! – тине ярһып.
«Эйе шул, ҡаҡшатты юл буйына», – тиештеләр алда ултырған ҡатын-ҡыҙҙар. Мин иһә егеттең: «Заморыш», – тип әйтеүенә йылмайып ҡуйҙым. Тимәк, юлдашыбыҙҙың исеме есеменә тап килә. Ике кеше бер-беребеҙ менән килешмәй бер үк исем таҡҡас уға. Өҫтөнә баҫҡанбыҙ. Кәүҙәһенә ҡарап исем таҡҡайным мин уға тәүҙә. Күреүебеҙсә, булмышы ла сибек булып сыҡты Хөрәсәндең.
Ҡарман ГРЭС-нда эшләйем тиеүенә ышанманым. Кешенең фиғелендә һөнәре лә, көндәлек шөғөлө лә асыҡ сағыла, ғәҙәттә. Ҡеүәтле электр станцияһында, миллион мегаватт энегрияны ауыҙлыҡлап тотҡан ҡоролмала «заморыш»тар эшләй алмай. Була торған хәл түгел был. Күп тигәндә үҙе бик белеп һөйләгән теплицала ҡыяр үҫтерә: тиреҫ ташый, ҡый утай, һыу һибә. Миҙгел ябылғас, ҡайтып килә. Кеҫәһендә әллә аҡсаһы бар, әллә юҡ – быныһы ла икеле.
Күпмелер ваҡыт үткәс, Хөрәсән үҙ алдына һөйләнеп: «Бөтәһе лә миңә ҡаршысы», – тип бошоноп ҡуйҙы.
Власть кешене аҙҙыра шул. Ана, ҡайһылай ҡыланды сараһыҙҙан ҡулына килеп эләккән, уға көндәре төшкән юлаусылар алдында.

Рәсүл БАЙГИЛДИН.