Сафуан елегенә төшкән уйҙарынан ялҡып йәнә артҡы арбала килгән икәүгә боролдо. Зәбихуллаһы бик мәрәкә икән. Балалар шикелле шарҡылдап көлөп ебәрһә, ҡушылмайынса сараң юҡ. Әле лә ямаҡ бисәһенең көңгөр-ҡаңғыр ниҙер һөйләүенә башын артҡа ташлап тороп көлә лә ебәрә, көлә лә ебәрә. Ә теге нимә һөйләй икән? Сафуандың да тыңлағыһы, рәхәтләнеп көлгөһө килеп китте.
Бына ир атын туҡтата һалып, эргәләге тау итәгенә атлыҡты. «Нимә тапты икән унда?» – тип ҡыҙыҡһынған Сафуан уның шул арала бер услам ҡуҙаҡлы еләк өҙә һалып кире йүгергәнен күрҙе. Сәйер булып китте: «Әллә үҙҙәренсә яратыша инде былар ысынлап та?» – тип көлөмһөрәне. Уның был ҡарашын күҙәткән Ғәҙелгәрәйҙең ирененә һиҙелер-һиҙелмәҫ йылмайыу ҡунды. «Яратышыу әллә ҡыҫҡа итәкле, ҡыҙыл тырнаҡлы дорфа секретаршалар менән «һин дә мин – Мөхәммәтәмин» тип кәпрәйгән йыуан ҡорһаҡлы түрәләр араһында ғына була тиһеңме?» – тигәнде аңлатманымы икән был мут йылмайыу...
Бесәнлеге ифрат матур урында икән ҡоҙаның. Ашантыны, кәрәк-яраҡты бушатҡан арала уҡ Сафуан ни өсөн ҡоҙаның балалары был икәүгә: «Һеҙ юҡта яландың йәме буламы ни ул?» – тип сурытҡандарының сәбәбен төшөндө.
Зәбихуллаһы балыҡҡа әүәҫ икән. Тәбиғәткә һыуһаған ҡала халҡы уның тирәһенә өймәкләшкән. Арба төбөнән йәтеш кенә мурҙа кеүек нәмәһен килтереп сығарҙы. Эргәләге тап-таҙа йылғаға күрһәтеп, нимәлер өйрәтә. Үҙе килеп тороп мәрәкәсел, йор һүҙле, шарылдаҡ. Сәмиғәһе шым, бөтмөр. Килеп төшөү менән бөтөн ризыҡты йәтеш итеп урынлаштырҙы: һөтөн-майын –яҡындағы шишмәгә, итте – сая һалып ҡаҙанға, икмәк-маҙарҙы – сысҡан тейә алмаҫтай үргә. Тауыш та күтәрмәй, тыңлата ла белә.
– Еңгә, һиңә армияға баш командующий булырға кәрәк, – тип шаярталар.
«Эйе, ниндәй һәләтле менеджер әрәм булып йөрөй тиҙәк араһында», – тип уйларға мәжбүр булды Сафуан да. Үҙе кешенең тын алышынан уҡ хәл-әхүәлен, уй-теләген абайлай, ахыры, был Сәмиғә тигәндәре. Ғәҙелгәрәй ҡоҙаға дегәнәк япрағы өҙә һалып һондо:
– Ағай, фуражкаңдың эсенә һалып кей, башыңдың ауыртҡаны баҫылыр. Үҙе эшкә һанамайыраҡ ҡараған был «байғоштар»ҙың ҡапыл-ҡара дилбегәне ҡулға алыуҙары һәр ваҡыт иғтибар үҙәгендә булып өйрәнгән Сафуандың зитына тейә яҙып ҡалды ҡалыуын да: «Ярар, был уларҙың донъяһы», – тип ризаһыҙлығын тыйҙы.
Ул арала Сәмиғә ҡыйынһынғандай торған Сафуанға:
– Анау түмәләстә еләк тумарлап ята, ағай. Аҡтауҙың һыйынан ауыҙ итегеҙ, – тип ҡуйҙы. – Ейәнсәрегеҙгә күстәнәс тиһәгеҙ, бына, йәтеш кенә тырыз да бар.
Ниһайәт, сабынға төшөргә йыйындылар. Сафуан үҙенә оҙон һаплы, елле бер салғы эләктермәксе ине, әлеге лә баяғы, күрмәгәне юҡ Сәмиғә икенсе бер еңел генәһен тотторҙо:
– Ошоноһон алығыҙ, ағай, уныһының тотҡаһы уңайһыҙ.
Саба торған урын – һөҙәк кенә тау итәге. Теҙелешеп төшөп киттеләр. Сафуан да ҡалышманы.
Алдындағы сәскә келәменә хайран булып, бындай ҙа матурлыҡҡа ҡул күтәрергә ҡыймай ҡарап торҙо бер аҙ. Унан тәүәккәлләне. Өйрөлтөп һелтәп ебәреүгә хуш еҫле сәскә көлтәһе ҡаршылдап, аяҡ аҫтына түшәлде.
Салғының да сәс бәкеһе кеүек үткере эләккән, көс-ҡеүәт тә бар икән үҙендә. Инде артыҡ уйланып торманы, еңел генә өйрөлтә сабып алды ла китте. Тән бер белгән һөнәрҙе һис онотмай икән. Тол ҡалған әсәйгә быуыны ҡатмаҫ борон уҡ таяныс булып салғы тотҡан малай бит ул.
Тәүге бер-ике бакуй ҡыҫҡа булған икән. Тора-бара эштең уйын түгеллеге һиҙҙертә башланы йыл әйләнәһенә ҡәләмдән ауыр нәмә күтәрергә тура килмәгән Сафуанға. Йәштәр йылғыр:
– Ағай, үксәнде абайла, – тип уҙалар ҙа китәләр. Был бакуйы самаһыҙ оҙон, ахыры юҡ кеүек тойолдо Сафуанға. Маңлайынан шауҙырлап аҡҡан ҡара тир күҙен әсеттерә, шуны һыпырып алыу ҡайғыһы ла юҡ. Ҡолағы шаулап, күҙе тона башлаһа ла, бирешкәнен күрһәтмәҫкә тырышып ятыуы. Ә башында бер уй үрмәксе ауына эләккән себен кеүек тыбырсына: нисек тә осҡа барып сығырға, ошонда һөрлөгөп барып ҡапланмаҫҡа.
Ярай әле иң артта һөйрәлмәй. Унан бер нисә аҙымда Сәмиғә, һәлмәк кенә һелтәнеп, ҡыршылдығын сыға. Ҡабаланмай, тора-тора ла туҡтап салғыһын яный. Эйелеп еләк тә ҡабыштыра, буғай. Арттан беренсе булмағаны Сафуанға саҡ ҡына булһа ла көс өҫтәне. Ул да йәнтәслим ашыҡмай башланы. Дөрөп алып барған йәштәр ҙә, ана, күләгәгә ултырып, тәмәке көйрәтә, рәхмәт яуғырҙары.
Салғы үткерләү һылтауы менән аҙыраҡ хәл алырға ла була икән. Ә шулай ҙа арығас, сабыуының рәте китеңкерәне. Тәүҙә алын таҡыр итеп ҡыра тартһа, әле сапҡан ере малайҙарҙың үтмәҫ ҡайсы менән мөнтәлгән башы кеүек: унда ла, бында ла тырпайып ҡала. Үпкәһе үңәсенә тығылһа тығылды, Сафуан бакуйының осона барып сыҡты. Хатта ергә ҡапланмаҫҡа ла ихтыяр тапты, һыр бирмәгәненә һөйөндө. Ә Сәмиғә байтаҡ артта ҡалған. «Арыйҙыр ҙа инде».
Айранлы сәйгүндән тамаҡ сылатып, аңды-тоңдо абайларлыҡ хәл алғас, үткән юлына тағы бер ҡарағайны, ҡапыл бөтәһен дә аңланы ир аҫылы.
Сәмиғә таһылы юҡлыҡтан түгел, Сафуандың хәлен аңлап, уның сәмен аяғанға артта килә. Етмәһә, башта үҙ рәтен самаламай үтә киң һелтәнгән Сафуан, арығас, ҡоласын тарайта барған. Әле Сәмиғә бер үҙе ике кешелек араны өйрөлдөрөп ҡырырға мәжбүр. Хатта, ана, Сафуан артынан уның булдыҡһыҙлығына көлгәндәй үрә ҡатып ҡалған үләндәр ҙә ауған.
Бына ҡатын, бакуйҙың осона сығып еткәс, туҡтап маңлай тирен һөрттө лә күҙҙәре Сафуандың ҡарашы менән осрашты. Уның, ғәфү үтенгәндәй, тыйнаҡ ҡына йылмайыуынан түрәнең йөрәге ҡыҫылып ҡуйҙы. Көтмәгәндә күргән ярҙам өсөн рәхмәт инеме был? Ә тотанаҡлы йылмайыуы, аҡыллы ҡарашы, ни ғәжәп, уғата һөйкөмлө күренде. Сафуандың күптән инде бер кемдең дә күҙенә шул рәүешле ҡарағаны юҡ ине, ҡараһында емелдәгән һипкел кеүек таптарына тиклем абайланы.
Ул арала ҡаҙан эргәһенә саҡырып, тимер зыңҡылдаттылар.
Төшкө аштан һуң, ә ҡымыҙ ысынлап та быуынды ала икән – Сафуанды рәхәт кенә итеп йоҡо баҫты. Бармаҡ ҡыбырлатырлыҡ та хәле ҡалмауынан ләззәтләнеп – «нирвана» ти торғайны бындай нәмәнең рәтен белгән бер һөйәркәһе – ҡайын күләгәһендә ойоп китте. Йоҡо аралаш эргәһендә тырма теше рәтләгән ҡоҙаһының рәхәт ҡыштырлауын тойҙо.
Ҡатынының бөгөн нишләптер кешенән артта ҡалыуын, салғыһы үтмәҫкә юрап, үҙен ғәйепле һанаған Зәбихулла бөтә салғыларҙы ла тапарға булып киткән, зыңғылдауы әллә ниндәй ҡәҙерле хәтирәләргә һөйрәй. Йәштәр йылға буйында сырҡылдаша. Ҡолағына ҡатындарҙың мөңгөр-мөңгөр генә әңгәмәләшкәне салынды.
– Айсыуаҡтың ҡайтҡанын көтәбеҙ инде, – тине Сәмиғә балалары хаҡында һорашҡан Мәстүрәгә. – Бер көн телефондан һөйләшеп алдыҡ. Ҡалырға өгөтләйҙәр икән.
– Эргәмдә командирым баҫып тора. Нимә эшләйем икән, әсәй? – ти.
– Ағайың Чечнянан урап ҡайтҡансы тешләнеп йөрөп ауыҙымда тешем ҡалманы, һинән хат көтөп күҙем сыға яҙҙы, – тинем. – Диңгеҙ төбөнә төшөп китәләр ҙә, яртышар йыллап хаты килмәй. Үҙәккә генә үтте бит. Берәй эш табылыр, ҡайт, балам, тинем. Тыңланы, рәхмәт яуғыры.
– Улдарығыҙ үҙегеҙгә оҡшап уңған, аҡыллы, еңгә. Әрәм булмаҫтар, – тип йыуатты Мәстүрә.
– Хәҙер бына Айнур менән Илнур китергә тора инде. Үҙем барҙым хәрби комиссариатҡа. Айырһағыҙ, риза түгелмен, тигәйнем. «Юҡ, игеҙәктәрҙе айырмаҫҡа тигән закон бар», тип торалар. Икәү булғас, бик ҡыйынға төшмәҫ әле, тип йыуанған булабыҙ.
«Күпме ғәм, хәстәрлек бер башына». Сафуан табын артында ла Сәмиғәнең барыһын да ҡарап, йә теге, йә был ризыҡты ҡул һуҙымына шылдырып ултырғанын күҙ алдына килтерҙе.
«Ниңә бөтөн ил хәстәрен бер Сәмиғә йөкмәргә тейеш? Бына һеҙ эшкә ашмай, һалдаттан ҡасып ятҡан улдарығыҙға ҙур-ҙур коттедждар һалаһығыҙ. Нишләп Сәмиғә һеҙҙекеләр өсөн дә хеҙмәт итеп, Ватан алдындағы бурысын намыҫ менән үтәп ҡайтҡан улдарына үңәсе өҙөлөрҙәй булып үҙе өй һалырға мәжбүр? Ҡайҙа ғәҙеллек? Сәмиғәнең дә был донъяла аҙыраҡ рәхәт күрергә хаҡы юҡмы ни?» Сафуан трибунаға йоҙроғо менән асырғанып һуҡҡайны, тирә-яҡ гөрһөлдәп китте. Ә залда ултырған ҡалын-ҡалын ирҙәр бер-береһенә ҡарашып:
– Кем ул Сәмиғә? Ҡайҙа ул Сәмиғә? – тип аптыраша. Бейек мөнбәр артына баҫып Сәмиғәнең мәнфәғәтен яҡларға йөрьәт итеүенән бигерәк был хәстәрҙең йәнә күңел талабына әүерелеүенә йөрәкһенгән Сафуандың сикәһен еүешләтеп күҙ йәштәре туҡтауһыҙ аға, имеш.
Уянып китһә, баш осондағы киҫәк кенә болоттан ямғыр яуа. Хатта күк күкрәп маташа. Ҡояш балҡып торғанда йәшен дөһөрләгәнгә ғәжәпһенеп, был донъяға яңы тыуғандай, ҡымшанмай ята бирҙе Сафуан. Эре тамсыларҙың йәйғорҙоң бөтөн төҫтәрендә йылҡылдап өйрөлә-өйрөлә төшөүе әллә ҡайҙан, бейектән үк күренә.
Сафуанға элек тә бында булғаны бар кеүек тойолдо. Бынау аҡ ҡайындың анау ботағындағы суҡ тәлгәштә тирбәлгән семәрле япраҡ уға таныш бит. Ул ошоларҙың барыһын да күргәйне, бына был ҡоштоң һандуғасҡа оҡшатып сутылдатып һайрағанын, күгәүендең жыуылдап осоп йөрөгәнен элек тә ишеткәйне. Ҡолағына салынған, күҙҙәренә ташланған, зиһене теркәп тә ҡуйған. Әммә элек ул был матурлыҡтан тышта ҡалған. Әле Сафуан, ни ғиллә менәндер, уларҙың бер өлөшөнә әйләнгән: анау үләндең йөнтәҫ япрағында дерелдәгән ынйыла, мөһабәт ағастарҙа, зәңгәр күктә мәғрур талпынып яй ғына осоп йөрөгән ыласында ул да бар. Ул – йыһанда, йыһан унда...
Уҙаман төшөм дауам итәме әллә тигәндәй, һаҡ ҡына ҡалҡынды, тирә-яғына күҙ һалды. Шул саҡ тормоштоң ҡабат үҙенә килеп ҡунғанын айырым-асыҡ тойҙо. Тотош йәшәйеш, ғаләм ҡабат килеп тулған да һулҡылдап ҡан тамырҙары буйлап тарала.
Бына инде бер һыуһын сабып өлгөргән бесәнселәр, салғыларын яурындарына һалып, еүеш үләнде яра-яра күтәренке кәйеф менән был яҡҡа ыңғайлай. Төш түгел, өн барыһы ла. Ул уяу, ә бал еҫе аңҡытҡан тылсым юғалманы. Ҡапыл Сафуан ошо матур донъяла Зәбихулла менән Сәмиғәләрҙең ихлас көлөүе яңғырап торһа, был мөғжизәнең бер ҡасан да юғалмаясағын аңланы.
Гөлсирә ҒИЗЗӘТУЛЛИНА